Anadolu'nun Dâhi Mühendisi İsmail Ebul-İz El Cezeri
Proje Öğrencileri : Ekin Ceren EROL - Zehra ÜRÜN
Proje Danışmanı : Ömer ZEREN
PROJE ÖZETİ : Günümüzden 800 yıl önce; makine, mekanik ve elektronik gibi bilim alanlarının dünyada doğduğu yer, Anadolu'nun bilim ve kültür şehri olan Cizre olarak bilinir. İsmail Ebu'l İz El Cezeri (1153-1233) 21 yaşında iken Cizre'den, İslam Medeniyetinin oldukça ilerlediği, Güney Doğu Anadolu'da bilim faaliyetlerinin yoğunlaştığı bir devrede ilim ve imar işlerinde bir hayli ilerleyen Diyarbakır'da Artuklu Sarayı'na girdi. Orada 32 yıl Başmühendis (Reis-ül Amal) olarak görev yaptı. İsmail Ebu'l İz El Cezeri; mühendislerin piri, bilgisayarın temelini atan bilgin, fizikçi, ressam, nakkaş, heykeltıraş, fen-teknik ve sanat adamıdır. Robotlar, saatler, su makineleri, sağlık gereçleri, şifreli kilitler, şifreli kasalar, termos ve otomatik çocuk oyuncakları gibi 50 makinenin mücidi ve dünyanın ilk sibernetik (denge) bilginidir. Yaptığı eserlerini günlük hayata aktarmış ve yapım aşamalarında şifreler kullanarak kitaplaştırmış (El-Cami Beyne'l-İlm Ve'l-Amel En-Nafi Fi Eş-Sınaâ'ti'l-Hiyel/Olağanüstü Mekanik Cihazların Bilgisini Hakkında Kitap) dâhi bilim insanıdır. İsmail Ebu'l İz El Cezeri yaşadığı bu coğrafyadan önce yurtdışında Alman FizikçiEilhard Weidemann tarafından keşfedilmiştir. Üzerinde yapılan en geniş kapsamlı çalışma ise Donald R. Hill adlı bir İngiliz mühendise aittir. Hill (1979), eseri "The Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices" adı ile İngilizceye çevirmiş ve orijinal resimlerinin yanına eklenen çizimlerle, çok kolay anlaşılır bir duruma getirmiştir. Çalışmamız unuttuğumuz değerleri hatırlatarak ve kaybettiğimiz özgüvenimizi yeniden kazanmamızı sağlamak üzere, İsmail Ebu'l İz El Cezeri'nin ulusal ve uluslararası alanlarda hak ettiği yeri bulmasına katkı sunmak, dahi bilim insanımızı sonraki nesillere aktarmak, ulusal ve uluslararası bilim dünyasında layık olduğu konuma getirilmesine, bize bıraktığı mirasın araştırılmasına ve bu mirasın geçmişi anlamada ve geleceği imar etmede bize kılavuz olmasını sağlamaktır.
Anahtar kelimeler:El-Cezeri, Eb'ül İzz, Sibernetik, Robotik, Otomat, Su Saatleri, El-Cezeri.
PROJENİN AMACI : Günümüzden 800 yıl önce; makine, mekanik ve elektronik gibi bilim alanlarının dünyada doğduğu yer, Anadolu'nun bilim ve kültür şehri olan Cizre olarak bilinir. İsmail Ebu'l İz El Cezeri (1153-1233) 21 yaşında iken Cizre'den, İslam Medeniyetinin oldukça ilerlediği, Güney Doğu Anadolu'da bilim faaliyetlerinin yoğunlaştığı bir devrede ilim ve imar işlerinde bir hayli ilerleyen Diyarbakır'da Artuklu Sarayı'na girdi. Orada 32 yıl Başmühendis (Reis-ül Amal) olarak görev yaptı. İsmail Ebu'l İz El Cezeri; mühendislerin piri, bilgisayarın temelini atan bilgin, fizikçi, ressam, nakkaş, heykeltıraş, fen-teknik ve sanat adamıdır. Robotlar, saatler, su makineleri, sağlık gereçleri, şifreli kilitler, şifreli kasalar, termos ve otomatik çocuk oyuncakları gibi 50 makinenin mücidi ve dünyanın ilk sibernetik (denge) bilginidir. Yaptığı eserlerini günlük hayata aktarmış ve yapım aşamalarında şifreler kullanarak kitapsallaştırmış (El-Cami Beyne'l-İlm Ve'l-Amel En-Nafi Fi Eş-Sınaâ'ti'l-Hiyel/Olağanüstü Mekanik Cihazların Bilgisini Hakkında Kitap) dâhi bir bilim insanıdır. Bilim Tarihi'nin altın yapraklarına kazınan, dünya teknoloji tarihinin temel taşlarından birini oluşturan ve dönemini aşan bu yapıtıyla İsmail Ebu'l İz El Cezeri bilim ve teknik konularında tarihimizi yeniden okumamızı ve yazmamızı sağlayacak kadar bizlere güçlü bir birikim bırakmış, bilim ve teknolojinin Anadolu'dan Dünyaya nasıl yayıldığını göstermiştir. İsmail Ebu'l İz El Cezeri yaşadığı bu coğrafyadan önce yurtdışında Alman FizikçiEilhard Weidemann tarafından keşfedilmiştir. Üzerinde yapılan en geniş kapsamlı çalışma ise Donald R. Hill adlı bir İngiliz mühendise aittir. Hill (1979), eseri "The Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices" adı ile İngilizceye çevirmiş ve orijinal resimlerinin yanına eklenen çizimlerle, çok kolay anlaşılır bir duruma getirmiştir. Cizre ve Diyarbakır bölgesinde yaşamış olan ve dünya bilim tarihinde yer alan bu bilim insanımızı, yerli yazar ve bilim insanları tarafından çok geç fark edilerek çalışmalara konu edilmiştir. Günümüzde bilim tarihimizde oluşan boşluklar henüz doldurulamamıştır. Bilim ve teknik tarihimiz üzerine yeterince çalışma yapılıp yapılmadığı ayrı bir tartışma konusudur.Bilim ve teknik tarihimiz, bilim insanlarımızın hayatları üzerine yeterince hala çalışmalar istenilen düzeye ulaştıramamıştır. Bunun en önemli örneği İsmail Ebu'l İz El Cezeri'dir. Çalışmamızın en önemli amacı; unuttuğumuz değerleri hatırlatarak ve kaybettiğimiz özgüvenimizi yeniden kazanmamızı sağlamak üzere, İsmail Ebu'l İz El Cezeri'nin ulusal ve uluslararası alanlarda hak ettiği yeri bulmasına katkı sunmak, dahi bilim insanımızı sonraki nesillere aktarmak, bu amaçla ülkemizin tüm okullarında ve ders kitaplarında İsmail Ebu'l İz Cezeri'nin tanıtılmasına, ulusal ve uluslararası bilim dünyasında layık olduğu konuma getirilmesine, hak ettiği değerin verilmesine, bize bıraktığı mirasın araştırılmasına ve bu mirasın geçmişi anlamada ve geleceği imar etmede bize kılavuz olmasını sağlamaktır.
